Το Λεξικό Oxford Learners Dictionary ορίζει την παρακολούθηση ως την παρακολούθηση και τον έλεγχο ενός πράγματος για ένα χρονικό διάστημα προκειμένου να παρατηρηθεί πώς εξελίσσεται έτσι ώστε να μπορούν να γίνουν τυχόν απαραίτητες αλλαγές. Σε συγκεκριμένο πλαίσιο, στην περίπτωση της κλασικής σχέσης εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου, θα δίναμε τον παρακάτω τυπικό ορισμό: 

Γι’αυτό είναι καθοριστικής σημασίας να κατανοήσουμε τη διαφορά ανάμεσα στην παιδαγωγική και την ανδραγωγική. Η υιοθέτηση της πιο κατάλληλης στρατηγικής θα μπορούσε να κάνει μεγάλη διαφορά στα κίνητρα, την ενεργητικότητα και τη συμμετοχή των ενηλίκων. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα παιδιά και οι ενήλικες μαθαίνουν πάντα με διαφορετικό τρόπο. 

Είναι γεγονός ότι οι ενήλικες προσέρχονται στην τάξη με διαφορετικά κίνητρα. Γνωρίζουν τι είχε αποτέλεσμα στο παρελθόν ή έχουν συνήθειες που επηρεάζουν το πώς μαθαίνουν και το πώς λαμβάνουν νέες πληροφορίες, επομένως η προσέγγιση νέων θεμάτων με παραδοσιακές παιδαγωγικές στρατηγικές θα μπορούσε να τους οδηγήσει σε μη συμμετοχή και απώλεια ενδιαφέροντος.

Υπάρχουν διάφορες στρατηγικές παρακολούθησης της επιτυχούς απόκτησης γνώσης. Αυτό το κείμενο θα επικεντρωθεί στο ρόλο της μεταγνώσης και της ανατροφοδότησης, καθώς έχει αποδειχθεί ευρέως πως ωφελούν.

Οι γνωστικές στρατηγικές είναι οι βασικές νοητικές ικανότητες που χρησιμοποιούμε για να σκεφτούμε, για να μελετήσουμε και για να μάθουμε (π.χ., να ανακαλέσουμε πληροφορίες από τη μνήμη, να αναλύσουμε ήχους και εικόνες, να συσχετίσουμε ή να κάνουμε σύγκριση/αντιπαράθεση διάφορων πληροφοριών και να βγάλουμε συμπεράσματα ή να ερμηνεύσουμε κείμενο). 

Βοηθούν τα άτομα να πετύχουν ένα συγκεκριμένο στόχο, όπως το να κατανοήσουν ένα κείμενο ή να λύσουν ένα πρόβλημα στα μαθηματικά, και μπορούν να αναγνωριστούν και να μετρηθούν ξεχωριστά. 

Αντίθετα, οι μεταγνωστικές στρατηγικές διασφαλίζουν την επίτευξη ενός γενικού μαθησιακού στόχου. 

Παραδείγματα μεταγνωστικών δραστηριοτήτων είναι ο σχεδιασμός του τρόπου προσέγγισης μιας δραστηριότητας μάθησης, η χρήση των κατάλληλων δεξιοτήτων και στρατηγικών για την επίλυση ενός προβλήματος, η παρακολούθηση της κατανόησης ενός κειμένου από ένα άτομο, η αυτοαξιολόγηση και η αυτοδιόρθωση ως απόκριση στην αυτοαξιολόγηση, η αξιολόγηση της προόδου προς την ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας και η επίγνωση ερεθισμάτων που αποσπούν την προσοχή.

Έρευνες δείχνουν ότι οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να μάθουν μεταγνωστικές δεξιότητες για να βελτιώσουν τη μάθησή τους. Η μεταγνώση είναι η ικανότητα ενός ατόμου να χρησιμοποιήσει τις προηγούμενες γνώσεις του για να σχεδιάσει τη στρατηγική προσέγγισης μιας δραστηριότητας μάθησης, να κάνει τα απαραίτητα βήματα για να λύσει ένα πρόβλημα, να αναστοχαστεί, να παρακολουθήσει και να αξιολογήσει αποτελέσματα και να αλλάξει την προσέγγισή του κατά περίπτωση. Βοηθά τους εκπαιδευόμενους να επιλέξουν το σωστό γνωστικό εργαλείο για τη δραστηριότητα και παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχημένη μάθηση.

Η ανάπτυξη της κατανόησης απαιτεί και γνωστικά και μεταγνωστικά στοιχεία. Οι εκπαιδευόμενοι αναπτύσσουν γνώσεις χρησιμοποιώντας νοητικές στρατηγικές, και ρυθμίζουν, παρακολουθούν και αξιολογούν τη μάθησή τους χρησιμοποιώντας μεταγνωστικές τεχνικές. Η πραγματική μάθηση συμβαίνει μέσα από αυτή τη «σκέψη για τη σκέψη», αυτή τη χρήση μεταγνωστικών στρατηγικών. 

Καθώς οι μαθητές χρησιμοποιούν με μεγαλύτερη ικανότητα τις μεταγνωστικές στρατηγικές, αποκτούν αυτοπεποίθηση και γίνονται πιο ανεξάρτητοι ως εκπαιδευόμενοι. Τα άτομα με καλά ανεπτυγμένες μεταγνωστικές δεξιότητες μπορούν να σκεφτούν πλήρως ένα πρόβλημα ή να προσεγγίσουν μια δραστηριότητα μάθησης, να επιλέξουν κατάλληλες στρατηγικές και να αποφασίσουν μια σειρά ενεργειών για να λύσουν το πρόβλημα ή να ολοκληρώσουν επιτυχημένα τη δραστηριότητα. Συχνά αναλογίζονται τις διαδικασίες σκέψης τους, αφιερώνοντας χρόνο στο να σκεφτούν τα λάθη ή τις αστοχίες τους και να μάθουν από αυτά. 

Ορισμένα διδακτικά προγράμματα που ενθαρρύνουν τους εκπαιδευόμενους να μάθουν μεταγνωστικές στρατηγικές τούς δίνουν τη δυνατότητα να εμπλακούν σε «μεταγνωστικές συζητήσεις» με τον εαυτό τους για να «μιλήσουν» για τη μάθησή τους, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και πώς μπορούν να αυτοδιορθωθούν και να συνεχίσουν τη μάθηση.

Επιπλέον, τα άτομα που επιδεικνύουν μεγάλο εύρος μεταγνωστικών δεξιοτήτων έχουν καλύτερες επιδόσεις στις εξετάσεις και ολοκληρώνουν τις εργασίες με πιο αποδοτικό τρόπο. Χρησιμοποιούν το σωστό εργαλείο για την κάθε εργασία και αλλάζουν τις στρατηγικές μάθησης κατά περίπτωση, αναγνωρίζοντας τι εμποδίζει τη μάθηση και αλλάζοντας εργαλεία ή μεθόδους για να διασφαλίσουν την επίτευξη των στόχων. Καθώς η μεταγνώση παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχημένη εκπαίδευση, οι εκπαιδευτές πρέπει να βοηθήσουν τους εκπαιδευόμενους να αναπτυχθούν σε μεταγνωστικό επίπεδο.

Συχνά θεωρούμε την ανατροφοδότηση «υποχρέωση» που πρέπει να εκπληρώσουμε στο τέλος μιας εκδήλωσης. 

Οι εκπαιδευτές λαμβάνουν ανατροφοδότηση για την διδασκαλία τους στο τέλος, ενώ οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν ανατροφοδότηση για το τι έμαθαν.  

Η ανατροφοδότηση όμως μπορεί να προσφέρει πολλά περισσότερα.

Προσφέρει μια άριστη ευκαιρία βελτίωσης της ποιότητας της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης, της επιτυχούς μάθησης κάθε ατόμου και των κινήτρων των εκπαιδευόμενων.

Το Λεξικό Oxford Learners Dictionary ορίζει την ανατροφοδότηση ως συμβουλές, κριτική ή πληροφορίες για το πόσο καλό ή χρήσιμο είναι κάτι, ή πόσο καλή ή χρήσιμη είναι η εργασία κάποιου. Αυτή η αντίληψη ή η αξιολόγηση που μεταφέρεται μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ένα επόμενο βήμα με σκοπό την αλλαγή ή τη βελτίωση. Γενικότερα στην εκπαίδευση, η ανατροφοδότηση περιγράφει την επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων στο πλαίσιο της οποίας ο ένας δίνει στον άλλο πληροφορίες για το τι αντιλήφθηκε ή κατάλαβε.  Αυτό δίνει στο δέκτη τη δυνατότητα να αποκριθεί στην ανατροφοδότηση διορθώνοντας τη συμπεριφορά του ή τον τρόπο σκέψης του. 

Υπάρχουν δύο είδη ανατροφοδότησης, η ενδιάμεση/διαμορφωτική (formative) και η τελική (summative). Ενώ η τελική ανατροφοδότηση γίνεται στο τέλος, συνοψίζοντας την ανατροφοδότηση για το σύνολο των αποκτηθέντων γνώσεων και δεξιοτήτων, η ενδιάμεση/διαμορφωτική ανατροφοδότηση διερευνά την κατάσταση μάθησης και την προσέγγιση στους μαθησιακούς στόχους μια συγκεκριμένη στιγμή. Δείχνει τυχόν κενά γνώσεων, είδη σφαλμάτων και έλλειψη κατανόησης ή εσφαλμένη κατανόηση. Η ενδιάμεση/διαμορφωτική ανατροφοδότηση επηρεάζει έντονα τη μάθηση του ατόμου και αποτελεί σημαντική προϋπόθεση του περαιτέρω σχεδιασμού του μαθήματος. 

Οι αυστραλιανοί καθηγητές Boud και Molloy ορίζουν την ενδιάμεση/διαμορφωτική ανατροφοδότηση ως εξής:

Η ανατροφοδότηση είναι μια διαδικασία στην οποία οι εκπαιδευόμενοι λαμβάνουν ανατροφοδότηση για την προσπάθειά τους. Αυτό τους δίνει τη δυνατότητα να αξιολογήσουν οι ίδιοι τις ομοιότητες και τις διαφορές με τα κατάλληλα πρότυπα, καθώς και την αξία της δουλειάς τους, βελτιώνοντας έτσι τη δουλειά τους.

Στην εκπαίδευση ενηλίκων, οι εκπαιδευτές είναι αυτοί που δίνουν ανατροφοδότηση, αλλά μπορούν και να λάβουν ανατροφοδότηση, για παράδειγμα, από τους εκπαιδευόμενους.

Η ανατροφοδότηση έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό ως ένα ισχυρό μέσο προαγωγής της μάθησης και της ανάπτυξης των μαθητών. Πρόσφατες έρευνες υποστηρίζουν την ιδέα ότι η παροχή ουσιαστικής ανατροφοδότησης στους μαθητές μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τις γνώσεις και τις επιτυχίες τους.

Δεν θεωρούνται το ίδιο αποτελεσματικά όλα τα είδη ανατροφοδότησης, ενώ ορισμένα είδη ανατροφοδότησης μπορούν να αποβούν και αντιπαραγωγικά, κυρίως αν παρέχονται αποκλειστικά με αρνητικό ή διορθωτικό τρόπο.

Την τελευταία δεκαετία, αρκετές μελέτες έχουν διερευνήσει στρατηγικές παροχής ανατροφοδότησης σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, προτείνοντας ως αποτέλεσμα βάσει έρευνας πολλές συμβουλές για αποτελεσματική ανατροφοδότηση με σκοπό την αύξηση των κινήτρων, της επίδοσης και της αυτοεκτίμησης των μαθητών.

Όσο πιο προσωποποιημένη είναι η ανατροφοδότηση, τόσο καλύτερα θα γίνει δεκτή. Συγκεκριμένη ανατροφοδότηση με επίκεντρο το μαθητή θα πρέπει να παρέχεται σε κάθε εκπαιδευόμενο ξεχωριστά με αντικείμενο την επίδοσή του. Η ανατροφοδότηση θα πρέπει να δίνεται με τρόπο που να αυξάνει τα κίνητρα.

Η ικανότητά μας να παρέχουμε ουσιαστική, ακριβή ανατροφοδότηση φθίνει με το πέρασμα του χρόνου. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι η ανατροφοδότηση είναι πιο αποτελεσματική όταν παρέχεται αμέσως, σε σχέση με το να δοθεί λίγες μέρες, εβδομάδες ή μήνες μετά.

Εξετάστηκαν 131 μελέτες σχετικά με την ανατροφοδότηση και διαπιστώθηκε ότι πάνω από το ένα τρίτο των παρεμβάσεων με αντικείμενο την ανατροφοδότηση μείωσε την επίδοση των μαθητών. Εκπαιδευτές με καλές προθέσεις μπορεί να κάνουν τακτικά σχόλια προς τους μαθητές τους τα οποία μειώνουν τα εσωτερικά τους κίνητρα και τους αποθαρρύνουν από το να μάθουν.

Αν εμπλακούν οι εκπαιδευόμενοι στη διαδικασία ανατροφοδότησης, θα μπορέσουν να αναπτύξουν αυτογνωσία, ενώ θα αποκτήσουν τις δεξιότητες λήψης αποφάσεων που θα τους βοηθήσουν να αναγνωρίζουν καλύτερα τα λάθη και να εντοπίσουν τα αδύνατα σημεία που μπορούν να δουλευτούν.

Κεντρικό αντικείμενο της ανατροφοδότησης είναι να επισημάνει λάθη, εσφαλμένες αντιλήψεις και κενά γνώσεων, και να δώσει προτάσεις για ενδεχόμενη απαραίτητη περαιτέρω απόκτηση γνώσεων ή περαιτέρω αλλαγή στις γνώσεις. Ιδιαίτερα στην εκπαίδευση ενηλίκων, η ανατροφοδότηση προσφέρει μια άριστη ευκαιρία βελτίωσης της ποιότητας των μαθημάτων, της επιτυχούς μάθησης κάθε ατόμου και των κινήτρων των εκπαιδευόμενων. 

Οι εκπαιδευόμενοι προσέρχονται στα μαθήματα με διαφορετικές προσδοκίες και έχουν έναν περισσότερο ή λιγότερο σαφή στόχο για το τι θέλουν να έχουν επιτύχει ή μάθει στο τέλος. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αυτούς τους διαφορετικούς μαθησιακούς στόχους για να εκπληρώσουμε τις διαφορετικές προσδοκίες και να δημιουργήσουμε ένα κλίμα που προάγει τη μάθηση και παρέχει κίνητρα. 

Η τακτική, ατομική ανατροφοδότηση δίνει στους συμμετέχοντες τη δυνατότητα να αντιληφθούν καλύτερα την πρόοδό τους και να καθοδηγήσουν οι ίδιοι την πορεία τους προς τους βασικούς και τους επιμέρους στόχους τους. Έτσι, ο εκπαιδευτής μπορεί να προσαρμόσει καλύτερα την περαιτέρω διδασκαλία του, το περιεχόμενο και τις μεθόδους του στις προϋπάρχουσες απαιτήσεις και προσδοκίες των συμμετεχόντων.

Η ανατροφοδότηση μπορεί να εξυπηρετήσει πολύ διαφορετικούς στόχους σε έναν κύκλο εκπαίδευσης: 

• Βοηθά εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους να μειώσουν τη διαφορά ανάμεσα στην αυτοαξιολόγηση και την εξωτερική αξιολόγηση, και να αναπτυχθούν σε προσωπικό επίπεδο. 

• Η ανατροφοδότηση προάγει την ανταλλαγή απόψεων εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων σχετικά με τη μάθηση. 

• Υποστηρίζει τους εκπαιδευτές στη βελτίωση του στυλ διδασκαλίας τους. 

• Βοηθά στο να γίνει αξιολόγηση του πού βρίσκεται ο εκπαιδευόμενος σε σχέση με το μαθησιακό του στόχο και στον προσδιορισμό των επιμέρους στόχων που έχουν ήδη επιτευχθεί. Η ανατροφοδότηση βοηθά επομένως στην ανάδειξη των επιτυχημένων προσπαθειών (μάθησης). 

• Η ανατροφοδότηση προάγει τη μαθησιακή διαδικασία των εκπαιδευόμενων. Αναδεικνύει ποια πορεία (μάθησης)  είναι επιτυχημένη και ποια λιγότερο κατάλληλη, και δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν νέες λύσεις και στρατηγικές. 

• Η ανατροφοδότηση κινητοποιεί τη μάθηση και ενθαρρύνει τους εκπαιδευόμενους να βρουν νέους τρόπους μάθησης και να ασχοληθούν περισσότερο με τη μάθησή τους.

Μία στρατηγική είναι να ξεκινήσετε αναφέροντας την επίμαχη συμπεριφορά, να περιγράψετε έπειτα πώς νιώθετε γι’αυτό και να καταλήξετε με το τι θέλετε. Αυτό το μοντέλο σάς βοηθά να αποφύγετε να ακουστείτε επικριτικοί χρησιμοποιώντας το πρώτο πρόσωπο και εστιάζοντας σε συμπεριφορές αντί για ερμηνείες που βασίζονται σε εικασίες. 

Χρησιμοποιήστε την «προσέγγιση σάντουιτς». Ξεκινήστε παρέχοντας σχόλια για συγκεκριμένα δυνατά σημεία. Έτσι ενισχύετε και προσδιορίζετε τα πράγματα που ο δέκτης θα πρέπει να συνεχίσει να κάνει. Στη συνέχεια, προσδιορίστε συγκεκριμένους τομείς προς βελτίωση και τρόπους για να γίνουν οι αλλαγές. Κλείστε με ένα θετικό σχόλιο. 

Αυτό το μοντέλο βοηθά στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και στη σωστή ανάδειξη των αδυναμιών. Παράδειγμα: «Η παρουσίασή σου ήταν φοβερή. Είχες καλή οπτική επαφή και είχες κάνει καλή προετοιμασία. Ήταν λίγο δύσκολο να σε ακούσουμε στο πίσω μέρος της αίθουσας, αλλά αυτό μπορείς να το διορθώσεις με λίγη εξάσκηση. Συνέχισε έτσι!». Αντί για: «Δεν μιλούσες αρκετά δυνατά. Παρόλα αυτά, η παρουσίαση πήγε καλά.»

Να δίνετε την ανατροφοδότηση έγκαιρα

Να δίνετε την ανατροφοδότησή σας στον κατάλληλο χρόνο. Είναι βασικό να γίνεται άμεσα αυτό, καθώς η ανατροφοδότηση έχει μειωμένο αντίκτυπο αν καθυστερήσει υπερβολικά. Η ανατροφοδότηση που δίνεται καθυστερημένα μπορεί επίσης να προκαλέσει συναισθήματα ενοχής και δυσαρέσκειας στον δέκτη αν έχει χαθεί η ευκαιρία για βελτίωση. Αν η ανατροφοδότησή σας είναι κυρίως αρνητική, αφιερώστε λίγο χρόνο να προετοιμάσετε τι θα πείτε ή τι θα γράψετε.

Να προσφέρετε υποστήριξη συνέχεια

Η ανατροφοδότηση θα πρέπει να είναι μια συνεχής διαδικασία, όχι κάτι που γίνεται μία φορά μόνο. Μετά την παροχή ανατροφοδότησης, επιδιώξτε συνειδητά να υπάρξει συνέχεια. Ενημερώστε τους δέκτες ότι είστε διαθέσιμοι για τυχόν ερωτήσεις και, κατά περίπτωση, ζητήστε άλλη μια ευκαιρία για να δώσετε περισσότερα σχόλια στο μέλλον.